| IV Konferencja Naukowa na temat "Ekologiczne i gospodarcze znaczenie dżdżownic" Rzeszów, 13-14 października 2000 |
Streszczenia posterów:
Anna Adamowicz, Jan Wojtaszek
Uniwersytet Wrocławski , Zakład Fizjologii Zwierząt, Instytut Zoologiczny,
ul. Cybulskiego 30 50-205 Wrocław
KLASYFIKACJA KOMÓREK PŁYNU CELOMATYCZNEGO DENDROBAENA VENETA (LUMBRICIDAE)
Celem badań była identyfikacja i klasyfikacja elementów morfotycznych płynu celomatycznego dżdżownicy Dendrobaena veneta. W oparciu o przyjęte kryteria typologiczne, tzn. cechy morfometryczne, ultrastrukturalne i reakcje behawioralne obserwowane w mikroskopie świetlnym z wykorzystaniem techniki kontrastu - fazowego, kontrastu interferencyjnego Nomarskiego i fluorescencji oraz w mikroskopie elektronowym transmisyjnym, skaningowym i kriotransferze, wyróżniono trzy typy celomocytów: eleocyty (komórki chloragogenowe), amebocyty i granulocyty.
Eleocyty Dendrobaena veneta są okrągłymi lub owalnymi komórkami z reguły bez wypustek plazmatycznych, z niewielkim, ekscentrycznie położonym, kulistym jądrem o dużej zawartości DNA. Cytoplazma pozbawiona organelli komórkowych wykazuje zróżnicowanie na homogenną ektoplazmę z nieregularnie rozmieszczonymi mikrofilamentami aktynowymi i heterogenną endoplazmę z polimorficznymi, otoczonymi pojedynczą błoną granulami (chloragosomami). Eleocyty stanowią 29 % ogólnej puli krążących celomocytów. Ich aktywność fagocytarna jest niewielka i wydaje się, że pełnią one głównie funkcje troficzne i sekrecyjne.
Granulocyty mają kształt kulisty i centralnie zlokalizowane, kuliste jądro. Cytoplazma zróżnicowana na homogenną ektoplazmę oraz bogatą w ziarnistości i organelle komórkowe endoplazmę. Wśród granulocytów można wyszczególnić dwie postaci komórkowe: G I i G II. Cechą różnicującą są występujące na powierzchni komórek G II charakterystyczne struktury pęcherzykowe. Granulocyty nie tworzą skupisk komórkowych, są bardziej skutecznymi fagocytami od eleocytów i prawdopodobnie biorą udział w procesach ekskrecji oraz w reakcjach odpornościowych typu humoralnego. Granulocyty stanowią ok. 28 % wszystkich celomocytów.
Amebocyty są komórkami polimorficznymi. Centralnie lub obwodowo położone jądro, ma zróżnicowany kształt, od owalnego do nerkowatego. Wyróżniono dwa typy amebocytów: A I i A II, różniące się rozmieszczeniem i kształtem wypustek plazmatycznych. Amebocyty typu A I wytwarzają liczne, regularnie rozmieszczone pseudopodia - lobopodia. Cytoplazma zawiera nieliczne lizosomy i pęcherzyki o różnej gęstości elektronowej oraz centralnie położone, owalne lub lekko wpuklone jądro. Amebocyty typu A II tworzą nieregularnie rozmieszczone, najczęściej skoncentrowane na jednym z biegunów komórki pseudopodia-filopodia. Jądro duże, fasolowate, cytoplazma wykazuje wyraźne zróżnicowanie na ektoplazmę i bogatą w organelle komórkowe endoplazmę. Mikrofilamenty aktynowe układają się koncentrycznie jako smugi biegnące od środkowej do obwodowej części komórki. Amebocyty mają zdolność rozpoznawania i eliminacji obcego materiału, biorą aktywny udział w procesie fagocytozy i reakcjach odpornościowych typu komórkowego. Są dominującym ilościowo (41,7 %) typem komórkowym w płynie celomatycznym Dendrobaena veneta.
do góryStanisław Baran, Anna Wójcikowska-Kapusta, Barbara Jaworska
Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego Akademia Rolnicza w Lublinie,
ul. Leszczyńskiego 7, 20-069 Lublin
FORMY CYNKU W GLEBIE LEKKIEJ UŻYŹNIONEJ WERMIKOMPOSTEM OSADOWYM
Osad ściekowy z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków komunalnych (70%) i przemysłowych (30%) kompostowano przy udziale dżdżownicy E. fetida przez sezon wegetacyjny. Uzyskany w ten sposób wermikompost zastosowano na glebę lekką (bielicową wytworzoną z piasku słabogliniastego) w doświadczeniu mikropoletkowym. Doświadczenie to stanowiły parcele o powierzchni 1 m2. Wermikompost zastosowano w następujących ilościach: 30 Mg·kg-1 (1%); 75 Mg·kg-1 (2.5%); 150 Mg·kg-1 (5%); 300 Mg·kg-1 (10%); 600 Mg·kg-1 (20%). Całe doświadczenie trwało 5 lat.
Próbki do analiz pobierano co roku z głębokości 0-20 cm, po zbiorze roślin. Oprócz podstawowych analiz oznaczono również w pobranych materiale glebowym całkowitą zawartość cynku, a także jego formy: wodnorozpuszczalną; wymienną (niespecyficznie adsorbowaną) ekstrahowaną 0,05 mol·dm-3 CaCl2; wymienną (specyficznie adsorbowaną) ekstrahowaną 2,5% CH3COOH; i formy związane z materią organiczną – ekstrahowane 0,1 mol·dm-3 K4P2O7.
Zastosowany wermikompost spowodował systematyczny wzrost razem z dawką, całkowitej zawartości cynku. W stosunku do gleby kontrolnej istotny wzrost formy rozpuszczalnej w CaCl2 nastąpił od dodatku 2,5% tego nawozu, a dla cynku rozpuszczalnego w CH3COOH przy dodatku 10 i 20% . Użyźnianie gleb wermikompostem spowodowało istotny spadek formy wodnorozpuszczalnej w stosunku do gleby kontrolnej. Na cynk związany z substancja organiczną wysokość dawki tego nawozu nie miała istotnego wpływu.
do góryStanisław Baran, Anna Wójcikowska-Kapusta, Grażyna Żukowska
Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego, Akademia Rolnicza w Lublinie,
ul. Leszczyńskiego 7, 20-069 Lublin
WPŁYW WERMIKOMPOSTU Z OSADU ŚCIEKOWEGO NA ZMIANY WYBRANYCH WŁAŚCIWOŚCI GLEBY
Badany wermikompost powstał z osadów ściekowych z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków komunalnych (70%) oraz przemysłowych (30%) kompostowanych przez 1 sezon wegetacyjny przy udziale dżdżownicy E. fetida. Nawożono nim glebę bielicową kwaśną wytworzoną z piasku słabogliniastego, podzieloną na parcele o powierzchni 1 m2. Wermikompost mieszano z glebą do głębokości 25 cm., w ilości 1; 2.5; 5; 10; 20%.
Przez 5 lat badań (1994 - 1998) na parcelach uprawiano rośliny, nawożąc je według zasad agrotechniki. Co roku po zbiorze roślin pobierano do analiz próbki glebowe z głębokości 0-20 cm. Oznaczono w nich odczyn, pojemność sorpcyjną a także zawartość przyswajalnych form P., K, Mg.
Nawożenie badanych gleb wermikompostem nie miało wpływu na ich odczyn, natomiast spowodowało wzrost zawartości kationów zasadowych, a co za tym idzie również pojemności sorpcyjnej. Zawartość wapnia wymiennego wzrosła od 17,2 mmol(+)·kg-1 w glebie kontrolnej do 55,3 mmol(+)·kg-1 w glebie z dodatkiem 20% wermikompostu.
Użyźnianie badanej gleby wermikompostem nie miało istotnego wpływu na ilość przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu, natomiast zawartość tych składników wyraźnie zmalała w miarę upływu czasu od założenia doświadczenia.
do góryMarek Bury 1, Anna Kiepas-Kokot2, Grzegorz Hury1
1 - Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin
2 - Katedra Ekologii i Ochrony Środowiska,
Akademia Rolnicza w Szczecinie,
71-434 Szczecin ul. Słowackiego 17
RODZAJ I ILOŚĆ DODATKU MATERII ORGANICZNEJ JAKO CZYNNIK KSZTAŁTUJĄCY PRZEBIEG WERMIKOMPOSTOWANIA OSADÓW ŚCIEKOWYCH
Dodatek materii organicznej do mazistych i silnie uwodnionych osadów ściekowych powoduje, że w krótkim czasie tracą one nieprzyjemny zapach, stają się mniej maziste, a rozkład materii organicznej ma charakter tlenowy. Rodzaj dodawanej substancji organicznej decyduje o ilości wprowadzonego węgla i istotnie wpływa na zmiany stosunku C : N. Wartość tego stosunku odgrywa istotną rolę w przebiegu procesu wermikompostowania, z uwagi na zmiany warunków bytowych dżdżownic Eisenia fetida wykorzystywanych do produkcji wermikompostów.
W pracy przedstawiono wpływ rodzaju i ilości dodatku materii organicznej do osadów ściekowych na strukturę populacji dżdżownic Eisenia fetida. Określono ilość kokonów, osobników młodych i dojrzałych w poszczególnych wariantach doświadczenia po okresie 4 miesięcznego wermikompostowania. Oceniono także stopień rozdrobnienia wermikompostów określając udział 5 frakcji.
do góryJoanna Homa, Barbara Płytycz
Zakład Immunologii Ewolucyjnej, Instytut Zoologii,
Uniwersytet Jagielloński
WPŁYW METALI CIĘŻKICH NA CELOMOCYTY LUMBRICUS TERRESTRIS L.
Dżdżownice są dogodnymi organizmami do badań zanieczyszczeń środowiska ziemi, gdyż posiadają możliwość akumulowania metali ciężkich, a także obrony przed nimi. Za reakcje odpornościowe pierścienic odpowiedzialne są celomocyty.
Ze względu na szerokie zastosowanie, metale ciężkie są powszechnymi zanieczyszczeniami ekosystemu. Pierwiastki o dużym współczynniku kumulacji, takie jak Cd, Cu i Pb stanowią szczególnie duże ryzyko zachwiania równowagi biologicznej.
Lumbricus terrestris jest gatunkiem pospolitym w warunkach naturalnych w Polsce, wytrzymałym na przesuszanie i alkalizację gleby.
Celem doświadczeń było sprawdzenie wpływu jonów metali ciężkich Zn, Pb, Cd i Cu na żywotność i funkcje życiowe komórek odpornościowych L. terrestris. Doświadczenia przeprowadzono in vitro na komórkach uzyskanych z osobników dorosłych. Komórki inkubowano w roztworach o różnych stężeniach metali ciężkich (11, 22, 44 mg/l).
Otrzymane wyniki wykazały obniżenie żywotności i funkcji celomocytów pod wpływem metali ciężkich w porządku Pb < Cd < Cu, natomiast Zn nie wykazał działania toksycznego w zastosowanych dawkach.
do góryDorota Kalembasa
Katedra Gleboznawstwa i Chemii Rolniczej, Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna,
ul. Prusa 12, 08-110 Siedlce
ZAWARTOŚĆ MAKRO- I MIKROPIERWIASTKÓW W WERMIKOMPOSTACH
W siedmiu wermikompostach wyprodukowanych na bazie osadu ściekowego z oczyszczalni ścieków w Siedlcach oraz osadu z dodatkiem torfu i trocin o zróżnicowanych ilościach oznaczono zawartość makro- i mikropierwiastków metodami powszechnie stosowanymi w analizie chemiczno-rolniczej.
W suchej masie procentowa zawartość (wartości średnie) oznaczonych pierwiastków wynosiła:
N – 1.03, P – 0.86, K – 0.66, Ca – 3.60, Mg – 0.36, Na – 0.37, Fe – 3872, Mn – 275, Zn – 539, Cu – 44.2, Cr – 130.7, Cd – 0.68, Ni – 6.12.
do góryJoanna Kostecka
Zakład Przyrodniczych Podstaw Produkcji Rolniczej
Wydział Ekonomii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, Rzeszów
CECHY POPULACJI DŻDŻOWNICY ALLOLOBOPHORA CARPATHICA (COGNETT, 1927), (LUMBRICIDAE: OLIGOCHAETA) NA STANOWISKACH BUCZYNY KARPACKIEJ BIESZCZADZKIEGO PARKU NARODOWEGO
Poznanie ekologii różnych gatunków dżdżownic w środowiskach naturalnych, stanowi często klucz do zrozumienia procesów krążenia materii i przepływu energii przez te ekosystemy.
Allolobophora carpathica Cog. jest oligoporeutycznym gatunkiem, uznanym za endemit Wschodnich Karpat. Jest dużą, ciemno szarą dżdżownicą długości 70-175 mm, o wyraźnie widocznych nabrzmieniach wokół męskich otworów płciowych. Jej siodełko jest jasne i rozciąga się wzdłuż XXIII, XXIV, XXV-XXXIII, XXXV i XXXVI segmentu. Tuberculae pubertatis występują w segmentach XXVIII, XXIX-XXXII i XXXIII.
Dżdżownic poszukiwano metodą mieszaną (segregacja ręczna próbek gleby do głębokości 25 cm i wypłaszanie dżdżownic z warstw głębszych), w lesie bukowym Dentario glandulosae- Fagetum na stanowiskach Bieszczadzkiego Parku Narodowego, w okolicy Ustrzyk Górnych.
Stanowisko I zlokalizowano w D. g. Fagetum festucetosum, stanowisko II w - D. g. Fagetum typicum, stanowisko III w D. g. Fagetum lunarietosum, a stanowisko IV w obrębie D. g. Fagetum allietosum.
Allolobophora carpathica występowała na wszystkich stanowiskach, choć jej populacje różniły się, zależąc od typu gleby i zróżnicowania fitosocjologicznego badanych stanowisk.
Stwierdzono, że średnie zagęszczenie dżdżownic tego gatunku (z 4 stanowisk x 12 miesięcy) wynosiło 6.75 osobników /m2, biomasa 8.65 g/m2, dominacja - 6.6% a frekwencja 24.3%. Określono także zmiany struktury wiekowej populacji i roczną dynamikę jej liczebności i biomasy.
Biomasa osobników dorosłych w poszczególnych typach buczyny była zróżnicowana w sposób istotny statystycznie.
do góryJoanna Kostecka1, Janina Błażej2, Mariola Bieniasz1
1 - Zakład Przyrodniczych Podstaw Produkcji Rolniczej
2 - Katedra Chemizacji Produkcji Rolniczej,
Wydział Ekonomii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, Rzeszów
WPŁYW RÓŻNYCH WERMIKOMPOSTÓW NA ZDROWOTNOŚĆ I PLONOWANIE KAPUSTY GŁOWIASTEJ
W Polsce z warzyw kapustnych największe znaczenie ma Brassica oleracea var. capitata L. Jej udział w produkcji warzyw wynosi około 80 %. Wpływają na to łatwa uprawa i pielęgnacja, wysokie plony oraz duża wartość odżywcza. Wysokość i jakość plonu tej rośliny zależy od wielu czynników, w tym również od zdrowotności. Dlatego w badaniach oceniono oddziaływanie nawożenia wermikompostem w formie stałej oraz płynnej i nawożenia mineralnego na występowanie i szkodliwość chorób ze szczególnym uwzględnieniem kiły kapusty. Kapustę głowiastą uprawiono w warunkach prowokacyjnych, gdyż na polu było duże nagromadzenie materiału infekcyjnego Plasmodiophora brassicae Woronin.
Wermikompost stosowano jako dodatek do podłoża na którym produkowano rozsadę, a w doświadczeniu polowym używano go do nawożenia w formie stałej jednorazowo pod każda sadzonkę, oraz w formie płynnej "Biostos"; co 7 dni przez cały okres wegetacji. Składniki pokarmowe w nawozach mineralnych wnoszono pod każdą roślinę przed jej posadzeniem.
Obserwowano wzrost i rozwój roślin oraz ich zdrowotność podczas okresu wegetacji. Zwrócono uwagę na choroby w okresie przechowywania główek.
Dodatek wermikompostu do podłoża wpłynął korzystnie na cechy morfologiczne sadzonek kapusty; ilość i wielkość liści, ich wybarwienie, grubość łodygi, ilość i długość korzeni, natomiast sprzyjał silniejszemu porażeniu systemu korzeniowego przez Plasmodiophora brassicae. Podobną zależność stwierdzono w doświadczeniu polowym. W warunkach dużego nagromadzenia czynnika chorobotwórczego w glebie wermikompost nie wykazywał działania ochronnego. Na obiektach na których zastosowano ten nawóz w formie stałej i płynnej więcej roślin obumarło niż na poletkach nawożonych mineralnie.
Infekcję siewek oraz szkodliwość kiły kapusty w odniesieniu do roślin ograniczyło nieco przedsiewne zaprawianie nasion oraz sadzonek preparatem Zaprawa Funaben T.
W okresie przechowywania więcej strat w wyniku porażenia przez szarą pleśń stwierdzono wśród główek zebranych z poletek nawożonych mineralnie. Ponadto główki z tych obiektów po 6 miesiącach przechowywania pękały i wyrastały. Takich zmian nie obserwowano w plonie zebranym z poletek nawożonych wermikompostem.
do góryJoanna Kostecka1, Janina Kaniuczak2, Mariola Bieniasz1, Małgorzata Nowak2, Ewa Szalacha3
1 - Zakład Przyrodniczych Podstaw Produkcji Rolniczej
2 - Katedra Chemizacji Produkcji Rolniczej
Wydział Ekonomii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, Rzeszów
3 - Wojewódzki Ośrodek Postępu Rolniczego w Boguchwale k/ Rzeszowa
BADANIA NAD WARTOŚCIĄ POKARMOWĄ KAPUSTY I PORÓW W ZALEŻNOŚCI OD SPOSOBU NAWOŻENIA
Wartość pokarmowa warzyw zależy od wielu czynników, w tym od rodzaju gleby, sposobu uprawy i ochrony, co decyduje np. o pozostałościach pestycydów w płodach rolnych.
Czynnikiem silnie oddziałującym na jakość plonów jest nawożenie. Badania wskazują na to, że po zastosowaniu wysokich dawek nawozów mineralnych plony roślin gorzej się przechowują i wykazują przekroczenia norm azotanów i niekiedy metali ciężkich.
W prowadzonych doświadczeniach uprawiano kapustę i pory na zbilansowanych dawkach nawozów mineralnych i wermikompostu.
Na losowo wybranych roślinach w obrębie każdego nawożenia analizowano wartość pokarmową (zawartość suchej masy, białka ogólnego, tłuszczu surowego, włókna surowego, popiołu i bezazotowych wyciągowych).
W roku 1999 stwierdzono, że wartość energetyczna kapust z wermikompostu była najwyższa. Było to skutkiem istotnie wyższej zawartości tłuszczu w kapustach nawożonych wermikompostem.
W uzyskanych plonach oznaczano także zawartość makroelementów (N, P, K, Ca, Mg, Na) oraz pierwiastków śladowych (Mn, Zn, Fe, Cu, Cd, Pb, Ni oraz Co) po uprzedniej mineralizacji w mieszaninie stężonych kwasów HNO3: HClO4: H2SO4 przy zachowaniu proporcji odpowiednio 20:5:1 w zestawie "Tecator".
Azot oznaczono metodą Kjeldahla, fosfor kolorymetrycznie metodą wanado-molibdenową a potas, magnez, wapń i sód z zastosowaniem fotometrii płomieniowej. Mikroelementy w materiale roślinnym (Fe, Mn, Cu, Zn) oznaczano techniką AAS a toksyczne metale śladowe (Pb, Cd, Ni) oraz kobalt, po uprzednim zagęszczeniu w fazie organicznej ketonu metyloizobutylowego (MIBK).
do góryJoanna Kostecka, Magdalena Zaborowska-Szarpak
Zakład Przyrodniczych Podstaw Produkcji Rolniczej
Wydział Ekonomii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, Rzeszów
FUNKCJONOWANIE "SKRZYNEK EKOLOGICZNYCH".
I. WPŁYW WYDZIELIN ENCHYTRAEIDAE NA ŻEROWANIE EISENIA FETIDA (SAV.)
Odpady kuchenne są cennym surowcem do przetworzenia w nawozy naturalne. Mogą być unieszkodliwiane w "dżdżownicowych skrzynkach ekologicznych" na miejscu powstawania, tzn. w przydomowych ogrodach, piwnicach a nawet na balkonach bloków, czy w kuchniach. Wykazano, że populacja dżdżownic w takich skrzynkach nie zawsze prawidłowo utrzymuje swoje parametry a miejsce zanikającej populacji dżdżownic mogą zajmować inne detrytofagi, w tym Enchytraeidae.
Celem opisanych badań było zbadanie wpływu wydzielin wazonkowców żerujących w wybranych odpadach kuchennych na późniejsze wybieranie tych odpadów przez dżdżownice kompostowe Eisenia fetida.
Badania prowadzono w laboratorium w okresie lipiec-grudzień 1999 r. W czasie hodowli utrzymywano wilgotność podłoża 70%, a średnia temperatura otoczenia wynosiła 20 ±5°C. Materiał badań stanowiły populacje dżdżownic E. fetida i wazonkowców Enchytraeidae oraz resztki gotowanych ziemniaków, makaronu, pieczywa i obierki z marchwi.
Przygotowując doświadczenie, część odpadów umieszczano w hodowli wazonkowców, w tym samym czasie tę samą objętość odpadów kompostowano bez udziału wazonkowców. Po dwóch dobach, metodą mokrego lejka, przy zastosowaniu ciepła pochodzącego od żarówek, wypłaszano żerujące wazonkowce przez okres 3 godzin.
Preferencje pokarmowe dżdżownic testowano w pojemnikach wypełnionych świeżą ziemią ogrodniczą. W losowo wybrane sektory, wprowadzano wyżej wymienione odpady każdej kategorii. Dżdżownice rozpoczynały żerowanie a po dwóch dniach sprawdzano ich preferencje pokarmowe, licząc osobniki zgromadzone w poszczególnych odpadach. W celu wyeliminowania przypadkowego rozmnożenia się wazonkowców w pojemnikach z dżdżownicami, po każdym cyklu dokonywano wymiany podłoża tak, że każde z dwudziestu powtórzeń obserwacji przebiegało w nowym podłożu. Uzyskane wyniki analizowano z zastosowaniem analizy wariancji przy pomocy programu Statistica.
W wyniku badań stwierdzono, że dżdżownice wyraźnie preferowały odpady "nie zanieczyszczone" przez obecność wazonkowców. Średnia liczba dżdżownic zgromadzonych w odpadach czystych była trzykrotnie wyższa od średniej liczby osobników zgromadzonych w odpadach zanieczyszczonych ich wydzielinami.
W krótkim okresie 2 dniowego testu, dżdżownice tolerowały odpady zanieczyszczone wydzielinami wazonkowców. Najmniejsze odchylenie w ilości dżdżownic preferujących odpady czyste i po żerowaniu wazonkowców stwierdzono w przypadku obierek z marchwi. Największe odchylenie dotyczyło ziemniaków.
do góryStanisław Łapiński, Maria Rościszewska, Natalia Pośpiech, Zbigniew Bonczar, Maja Sołtyk
Katedra Zoologii i Ekologii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie
LUMBRICOFAUNA W OBSZARZE DZIAŁALNOŚCI BOBRA (CASTOR FIBER)
Do niedawna bóbr europejski (Castor fiber) był gatunkiem zagrożonym wyginięciem, jednak dzięki intensywnie przeprowadzanej reintrodukcji zasiedlił wiele nowych stanowisk na terenie całego kraju. Obecność bobrów w istotny sposób kształtuje charakter zajmowanych przez nie środowisk. Budowanie tam powoduje powstawanie stawów bobrowych. Zmiana warunków siedliskowych spowodowana podniesieniem się poziomu wód gruntowych, wpływa na zmianę różnorodności gatunków roślin i zwierząt.
Badaniami prowadzonymi od listopada 1999 objęto około kilometrowy odcinek potoku Rudno zasiedlonego przez bobry od 1993 roku. Dżdżownice odławiano z czterech stanowisk badawczych zróżnicowanych pod względem typu zmian spowodowanych przez bobry: “A” – podmokła łąka, powstała po wybudowaniu przez bobry tamy w 1998 roku; “B” – granica lasu, miejsce żerowania, w pobliżu pni olsz ściętych przez bobry w 1997 roku; “C” – brzegi potoku powyżej tamy zniszczonej przez powódź w 1998 r.; “D” – brzegi potoku powyżej nowej tamy, zbudowanej jesienią 1999. W celu weryfikacji wyników stanowisko kontrolne zlokalizowano na skraju łąki kośnej dochodzącej do brzegów potoku, nie podlegającej wpływowi działalności bobrów.
Na terenie objętym badaniami stwierdzono występowanie dziewięciu gatunków: Aporrectodea caliginosa (Sav.), Aporrectodea rosea (Sav.), Dendrobaena octaedra (Sav.), Dendrobaena rubida (Sav.), Eiseniella tetraedra (Sav.), Lumbricus castaneus (Sav.), Lumbricus rubellus Hoffm., Lumbricus terrestris L., Octolasion lacteum (Oerley). Stanowi to około 30% gatunków dżdżownic występujących w naszym kraju. Gatunkiem najliczniej reprezentowanym była A. caliginosa stwierdzana na stanowiskach badawczych “A”, “C”, “D” jak i na stanowisku kontrolnym. Stanowiskiem najbardziej zróżnicowanym pod względem występujących gatunków dżdżownic było stanowisko “A”, gdzie stwierdzono prawie wszystkie z wymienionych gatunków. Wiele z nich to gatunki związane z najbliższym sąsiedztwem wód, a szczególnie amfibiotyczna E. tetraedra. Na stanowisku kontrolnym gatunkiem dominującym jest L. terrestris.
Uzyskane wyniki jednoznacznie wskazują, że zmiany powodowane przez bobry w znacznym stopniu wpływają na wzrost różnorodności lumbricofauny.
do góryGrzegorz Makulec
Instytut Ekologii PAN,
Dziekanów Leśny, ul. Konopnickiej 1, 05-092 Łomianki
DŻDŻOWNICE (OLIGOCHAETA: LUMBRICIDAE) ZDEGRADOWANYCH OBSZARÓW KARKONOSZY
Badania prowadzono na kilku stanowiskach stanowiących różne stadia degradacji lub regeneracji borów świerkowych Karkonoszy. Trzy z nich znajdowały się na północnych lub północno-wschodnich stokach Karkonoszy w rejonie Jakuszyc, czwarte stanowisko – wieloletnia łąka górska, znajdowało się znacznie wyżej i stanowiło w badaniach kontrastowy element porównawczy do ekosystemów leśnych.
Na każdym stanowisku pobierano 8-10 prób, trzykrotnie w ciągu sezonu 1992r. Stosowano metodę formalinową, która jest najbardziej skuteczna w tamtejszych warunkach. Gruba, zbita warstwa ściółki, traw, mchów i butwiejących resztek drzew uniemożliwia stosowanie innych, mniej niszczących metod.
Stwierdzono, że zagęszczenie i biomasa Lumbricidae na obszarach zdegradowanych, pozbawionych drzewostanu, jest znacznie wyższa w stosunku do wieloletnich i młodych lasów świerkowych. Na wszystkich stanowiskach występuje tylko jeden gatunek – Dendrobaena octaedra. Łąki górskie są znacznie obficiej zasiedlone przez dżdżownice, obok D.octaedra pojawia się tu również L.rubellus, typowy gatunek inżynierski o dużych możliwościach przekształcania siedliska glebowego. Ponowna sukcesja boru świerkowego na obszarach zdegradowanych wiąże się ze zmniejszeniem zagęszczenia i biomasy ogólnej Lumbricidae.
do góryBarbara Filipek-Mazur, Krzysztof Gondek
Katedra Chemii Rolnej Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie
SKŁAD CHEMICZNY KOMPOSTÓW I WERMIKOMPOSTÓW Z OSADÓW ŚCIEKÓW KOMUNALNYCH I PRZEMYSŁOWYCH
Celem przeprowadzonych badań było określenie składu chemicznego kompostów przygotowanych z osadów ścieków komunalnych i garbarskich z różnymi dodatkami (trociny, słoma, tektura) oraz wpływu kompostowania z udziałem dżdżownicy Eisenia fetida na zmiany w składzie chemicznym tych materiałów. Stwierdzono, że kompostowanie osadów ściekowych z różnymi komponentami, a szczególnie wermikompostowanie poprawia strukturę tych materiałów. Na skład chemiczny kompostów większy wpływ miało pochodzenie osadu ściekowego niż dodatek komponentu organicznego. Proces wermikompostowania obniżał zawartość węgla organicznego oraz azotu ogólnego. Badane komposty i wermikomposty były zasobne w wapń i sód co wynikało z ich wysokiej zawartości w osadach ściekowych. Zawartość metali, ciężkich z punktu widzenia ochrony środowiska, nie budziła zastrzeżeń poza zbyt wysokim poziomem chromu.
do góryMarta Pisarek, Wioletta Duma, Antonina Hałdys
Katedra Chemizacji Produkcji Rolniczej
Wydział Ekonomii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, Rzeszów
WPŁYW RÓŻNYCH PODŁOŻY ZAWIERAJĄCYCH WERMIKOMPOST NA JAKOŚĆ ROZSADY PAPRYKI SŁODKIEJ
Papryka słodka obok walorów smakowych i niskiej kaloryczności, cechuje się wysoką wartością odżywczą. Zawiera duże ilości kwasu askorbinowego, ponadto witaminy B1, B2, B6, PP, E, karotenoidy, cukry, białka, sole mineralne, kwasy organiczne i związki aromatyczne. Wysoki ilościowo i jakościowo plon papryki zależy między innymi od użytego podłoża, nawożenia, sposobu prowadzenia roślin oraz ich odmiany.
Do produkcji rozsady papryki można stosować podłoża organiczne jednorodne takie jak torf wysoki lub niski, albo mieszane: torf niski z drobnymi frakcjami kory drzew iglastych/ liściastych, trocinami czy węgla brunatnego.
W ogrodnictwie proekologicznym szerokie zastosowanie powinien znaleźć wermikompost. Z dotychczasowych badań wynika, że stosowany jako nawóz organiczny wpływa na przyśpieszenie wzrostu i rozwoju rzodkiewki, marchwi, ziemniaka, pora, pomidora oraz zwiększa ich odporność na choroby. Celem niniejszej pracy było przebadanie przydatności wermikompostu jako podłoża do produkcji rozsady papryki. Ponadto określono wpływ nawożenia mineralnego i wermikompostu na przebieg faz rozwojowych rozsady tej rośliny.
Stwierdzono, że sadzonki papryki słodkiej charakteryzowały się najlepszymi cechami morfologicznymi (wysokość roślin, liczba liści, termin zawiązywania pąków kwiatowych) wtedy, gdy uprawiano je na podłożu torfowym z dodatkiem wermikompostu (1:1) lub gdy były podlewane płynnym wermikompostem.
do góryMaria Rościszewska, Przemysław Piórkowski, Natalia Pośpiech, Zbigniew Bonczar, Stanisław Łapiński, Maja Sołtyk
Katedra Zoologii i Ekologii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie
WPŁYW SKŁADOWISKA OSADÓW Z OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW FABRYKI OSŁONEK BIAŁKOWYCH "FABIOS" NA LUMBRICOFAUNĘ TERENÓW PRZYLEGŁYCH
Produkcja osłonek białkowych w fabryce "FABIOS", w Białce koło Makowa Podhalańskiego, wiąże się z wytwarzaniem dużej ilości odpadów poprodukcyjnych oraz ścieków przemysłowych poddawanych chemicznemu i biologicznemu oczyszczaniu. Powstałe osady ściekowe po odwirowywaniu wywożone są na teren składowiska.
Osad ten ma wysokie pH, zawiera takie metale jak Pb, Cu, Cr, Cd. Nadto posiada charakterystyczny cuchnący zapach zwłaszcza w okresie wysokich temperatur. Składowanie go w większych ilościach staje się tym samym uciążliwe dla okolicy.
Ponieważ próba wazonowej hodowli Eisenia fetida (Sav.) na czystym osadzie i z dodatkami innych komponentów jak: gleba z lasu szpilkowego, gleba ogrodowa, sieczka, torf, trociny nie powiodła się, postanowiono zbadać wpływ składowanych osadów na lumbricofaunę terenów przyległych do składowiska. Badania przeprowadzono w różnych odległościach od zalegającego osadu. Wyniki badań wykazały, że:
do góryMaja Sołtyk, Zbigniew Bonczar, Maria Rościszewska, Natalia Pośpiech, Stanisław Łapiński
Katedra Zoologii i Ekologii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie
DŻDŻOWNICE W ŁAŃCUCHU TROFICZNYM TERENÓW REKULTYWOWANYCH
W odtwarzaniu się układów biocenotycznych rekultywowanych terenów poprzemysłowych kluczową rolę odgrywają organizmy glebowe, w tym zróżnicowana lumbricofauna.
Dokonano oceny wybranych obszarów renaturyzowanych składowisk byłych KZS Solvay i Elektrociepłowni Kraków S. A. w Mogile Niwie. Analizowano skład gatunkowy dżdżownic, ich struktury populacyjne oraz biomasę.
Uzyskane dane przyjęto jako podstawę konstruowania modelu funkcjonowania populacji dżdżownic w łańcuchach troficznych odtwarzających się ekosystemów, w zestawieniu z obszarami nie zdegradowanymi. Modelowanie dotyczyło roli dżdżownic w przetwarzaniu biomasy roślinnej oraz ich funkcji w końcowych fazach obiegu materii, a także uznania dżdżownic jako bazy pokarmowej szeroko rozumianej sieci konsumentów wyższych poziomów troficznych.
Biomasa dżdżownic na terenach rekultywowanych oszacowana została na 33 kg./ha dla osadników Solvay i 53 kg/ha dla składowisk popiołów Niwa. Wartości te okazały się znacznie niższe w porównaniu ze średnimi dla terenów naturalnych o zbliżonym charakterze siedlisk (łąki, pastwiska) wynoszącymi średnio 500 kg/ha. Biomasę przerabianą przez dżdżownice w cyklu rocznym (w fazie ich aktywności) oszacowano na około 5000 kg/ha na terenach rekultywowanych i około 63 000 kg/ha na terenach naturalnych.
Jako źródło pokarmu dla wyższych poziomów konsumentów, dżdżownice terenów rekultywowanych oferowały około 4 kg/ha a analogicznie na obszarach nie zubożonych wartość ta była ponad 10-cio krotnie wyższa.
Analiza przedstawionego modelu potwierdza ubóstwo wczesnych, pionierskich faz odbudowywania się układów biocenotycznych na terenach poprzemysłowych. Fauna dżdżownic wydaje się być czułym, wiarygodnym indykatorem rejestrowania tych procesów.
do góryEwa Stompor-Chrzan
Katedra Chemizacji Produkcji Rolniczej,
Wydział Ekonomii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, Rzeszów
WPŁYW WERMIKOMPOSTÓW NA ROZWÓJ CECH MORFOLOGICZNYCH KSZTAŁTUJĄCYCH PLON NASION FASOLI SZPARAGOWEJ
Spośród warzyw strączkowych uprawianych w Polsce, fasola ma największe znaczenie gospodarcze. Spożywane są zarówno niedojrzałe, mięsiste strąki (fasola szparagowa) nadające się do bezpośredniego spożycia, konserwowania, mrożenia, jak i suche nasiona stanowiące główny towar eksportowy. W związku z określonymi wymogami handlowymi i konsumpcyjnymi, dla producenta ważne jest uzyskanie wysokich plonów pod względem jakościowym oraz ilościowym, a tym samym i najlepszych wyników ekonomicznych.
Uzyskanie oczekiwanych efektów umożliwia wykorzystanie wermikompostu w uprawach warzyw. Przydatność tego nawozu organicznego i korzyści wynikające z jego stosowania. przyczyniły się do podjęcia badań, których celem było określenie wpływu wermikompostu na rozwój cech morfologicznych kształtujących plon nasion fasoli szparagowej.
W doświadczeniu wazonowym podłoże stanowiła mieszanina ziemi uniwersalnej z wermikompostem w dawce: 50 %, 30 % i 2,5 %, do którego wysiewano nasiona fasoli.
Otrzymane wyniki wykazały, że poziom plonowania nasion fasoli szparagowej był istotnie zróżnicowany i zależał od wysokości dawki wermikompostu w podłożu. O plonowaniu nasion zadecydował korzystny układ analizowanych elementów struktury plonu, w którym znaczący wpływ miała liczba strąków z rośliny. Najbardziej efektywne zawiązywanie strąków stwierdzono w kombinacjach z wysoką dawką wermikompostu.
do góryEwa Stompor-Chrzan
Katedra Chemizacji Produkcji Rolniczej,
Wydział Ekonomii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie, Rzeszów
ODDZIAŁYWANIE WYCIĄGÓW Z WERMIKOMPOSTÓW NA WZROST I ROZWÓJ FUSARIUM SPP.
Wcześniejsze prace wielu autorów donoszą o zaletach dotyczących właściwości fizykochemicznych i biologicznych wermikompostów produkowanych z różnych odpadów. Wykazano, że aktywność biologiczna i mikologiczna wermikompostu zależy od rodzaju materiału organicznego użytego do przetwarzania przy udziale dżdżownicy kompostowej.
W prezentowanej pracy przedstawiono wyniki oddziaływania wyciągów z różnych wermikompostów na wzrost liniowy grzybni Fusarium spp.
Badany materiał stanowiły:
W badaniach wykazano, że aktywność wyciągów zależała od rodzaju komponentów użytych do produkcji wermikompostów.
W porównaniu z kontrolą najwyższą aktywność wykazały wyciągi z wermikompostów wyprodukowanych na bazie obornika bydlęcego i owczego z dodatkiem pokrzywy. Stwierdzono również zróżnicowaną wrażliwość poszczególnych gatunków Fusarium na badane wyciągi. Największą wrażliwość wyrażoną ograniczeniem wzrostu grzybni, wykazały F. culmorum i F.avenaceum.
do góryMaria Woźniak, Agnieszka Janik
Zespół Szkół: Szkoła Podstawowa i Gimnazjum
36-060 Głogów Młp., ul. 11-go Listopada 13
SZKOLNY BIZNES EKOLOGICZNY: UCZY, BAWI I WYCHOWUJE
W Zespole Szkół im. Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz na terenie całej gminy Głogów Młp., dzięki współpracy z GDKiB w Głogowie Młp. prowadzona jest szeroko pojęta działalność ekologiczna. Pomysły na poszczególne akcje promieniują na otoczenie dorosłych poprzez młodzież i dzieci szkolne, gdzie w nauczaniu początkowym liderem tej działalności jest klasa II d. Prowadzone są w niej innowacje pedagogiczno -wychowawcze dotyczące edukacji ekologicznej. W klasach starszych uczniowie mają możliwość uczestniczenia w zajęciach Klubu Ekologicznego LOP, ponadto w każdej klasie realizowane są na wielu lekcjach tematy dotyczące zagadnień z dziedziny ekologii.
Jesteśmy dumni z szeregu wspólnych pomysłów nauczycieli i uczniów na akcje i konkursy np:
W ramach prowadzonej od 1996 r. akcji: “Segregujemy odpady” zbieramy między innymi odpady organiczne. Kompostujemy je wykorzystując dżdżownice kompostowe Eisenia fetida. Nasza hodowla jest możliwa dzięki współpracy z dr Joanną Kostecką z rzeszowskiego Wydziału Ekonomii Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie.
Uzyskane w szkole doświadczenie propagujemy szerzej, proponując uczniom i rodzicom założenie kompostownika z dżdżownicami na własnej działce. Przecież, można w ten sposób zagospodarować sporą ilość śmieci organicznych.
Dodatkowym plusem takiego działania jest uzyskiwanie wermikompostu. Sprawdziliśmy, że znakomicie nadaje się on do wykorzystania jako nawóz pod warzywa i uprawy roślin doniczkowych. Założenie hodowli dżdżownic nie jest trudne. Informacje na temat naszych własnych doświadczeń w ich rozmnażaniu zamieściliśmy np. w czasopiśmie “Raj”.
Rozmnożone w klasie dżdżownice uczniom przekazujemy nieodpłatnie. Innym proponujemy za 10-litrową hodowlę zarodową, zakup książek do biblioteki ekologicznej. Taka ilość dżdżownic wystarcza nam do założenia małego przydomowego kompostownika o wymiarach np. 1m x 0,5m x 0,5m.
Możemy śmiało powiedzieć, że nasz szkolny biznes ekologiczny uczy, bawi i wychowuje nie tylko naszych uczniów ale także ich rodziców i znajomych.
do góryGrażyna Żukowska, Maria Flis-Bujak, Stanisław Baran
Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego
Akademia Rolnicza w Lublinie
ZMIANY SKŁADU FRAKCYJNEGO PRÓCHNICY GLEBY LEKKIEJ NAWOŻONEJ WERMIKOMPOSTEM
Ogólnie pojmowana żyzność gleby w dużym stopniu zależy od zawartości w niej próchnicy. Zawartość próchnicy jest efektem zmiennego w czasie ukształtowania się czynników glebotwórczych, wśród których dominującą rolę odgrywa ilość i jakość resztek organicznych oraz jakość edafonu humifikującego te resztki. Na zawartość substancji organicznej w glebach, oprócz czynników siedliskowych wpływ wywierają również czynniki antropogeniczne. Znaczącą rolę w bilansie materii organicznej gleb użytkowanych rolniczo przypisuje się nawozom organicznym, przy czym zależy ona od rodzaju nawozu, jego składu chemicznego, szybkości mineralizacji oraz od dawki i częstotliwości stosowania.
Celem podjętych badań było określenie wpływu różnych dawek wermikompostu wytworzonego z osadu ściekowego na skład frakcyjny próchnicy gleby lekkiej.
Przedmiotem badań była gleba brunatna kwaśna wytworzona z piasku słabo gliniastego. Doświadczenie obejmowało kombinacje:
Wermikompost powstał po rocznym kompostowaniu przefermentowanego osadu ściekowego przy udziale dżdżownicy Eisenia fetida. Próbki gleb do analiz pobierano w trzech kolejnych latach, po zbiorze uprawianych roślin, z głębokości 0 – 25 cm. W próbkach gleb analizę składu frakcyjnego próchnicy prowadzono metodą Kononowej-Bielczikowej.
Zastosowany wermikompost wpłynął na jakości substancji organicznej ocenianą na podstawie składu grupowego i frakcyjnego. Wpływ ten przejawił się zmniejszeniem połączeń próchnicznych wolnych i luźno związanych z półtoratlenkami, zmniejszeniem udziału węgla kwasów huminowych, będących wyrazem zaawansowania procesu humifikacji substancji organicznej, oraz wzrostem udziału frakcji stanowiących pozostałość po ekstrakcji (humin).
Zmiany w składzie związków próchnicznych na ogół korelowały ze wzrostem wielkości dawki wermikompostu, a istotny wpływ nawożenia werikompostem na skład frakcyjny próchnicy ujawnił się już od najniższej dawki (tj. 30 Mg·ha-1).
W omawianym okresie badań obserwowano, w porównaniu do roku pierwszego (poza kombinacją z najwyższą dawką wermikompostu) wzrost w składzie związków próchnicznych połączeń wolnych i luźno związanych z półtoratlenkami.
do góryGrażyna Żukowska, Maria Flis-Bujak, Stanisław Baran
Instytut Gleboznawstwa i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego
Akademia Rolnicza w Lublinie
ZMIANY PODATNOŚCI NA UTLENIANIE MATERII ORGANICZNEJ GLEBY LEKKIEJ UŻYŹNIONEJ WERMIKOMPOSTEM
Potrzeba wzbogacenia gleb w substancję organiczną oraz konieczność ochrony środowiska, wpłynęły na wzrost zainteresowania możliwościami włączenia do bilansu materii organicznej substancji odpadowych pochodzenia biologicznego, w tym osadów powstających w procesie biologiczno-mechanicznego oczyszczania ścieków komunalnych. Osady ściekowe w stanie surowym zawierają zbyt dużo wody, są uciążliwe zapachowo, a pod względem sanitarnym niebezpieczne, dlatego też często stosuje się ich wstępne uzdatnienie. W ostatnich latach coraz szerzej stosowana jest metoda wermikompostowania przy wykorzystaniu dżdżownicy Eisenia fetida. Badania przemian substancji organicznej wermikompostowanych osadów wykazują, że podczas tego procesu następuje spadek zawartości węgla, przy jednoczesnym zmniejszeniu udziału frakcji podatnych na rozkład oksydacyjny.
Celem podjętych badań było określenie wpływu wermikompostu z osadu ściekowego na zmiany podatności na utlenianie materii organicznej gleby lekkiej.
Badania przeprowadzono w 3-letnim doświadczeniu mikropoletkowym na glebie brunatnej kwaśnej wytworzonej z piasku słabo gliniastego.
Na mikropoletkach o powierzchni 1 m2 zastosowano wermikompost w dawkach 30, 75, 150, 300 i 600 Mg·ha-1 (tj. odpowiednio 1, 2,5, 5, 10 i 20 % s.m. wermikompostu). Na mikropoletkach w kolejnych latach uprawiano rośliny: jęczmień jary, rzepak ozimy, ziemniaki. Próbki gleb do analiz pobierano po zbiorze uprawianych roślin z głębokości 0 –25 cm.
Wermikompost zastosowany do użyźnienia gleby lekkiej wpłynął istotnie na zmiany w składzie materii organicznej udziału frakcji utlenialnych i odpornych na utlenianie. Istotne oddziaływanie wermikompostu na zmniejszenie udziału frakcji utlenialnych zaznaczyło się od najniższej dawki. Wpływ wermikompostu w przedziale dawek 30 – 150 Mg·ha-1 na udział utlenialnych frakcji materii organicznej był podobny; na frakcje te przypadało średnio 23 – 27 Ct.
W glebie nawożonej wermikompostem w dawkach Mg.ha-1 stwierdzono dalsze zmniejszenie udziału frakcji podatnych na rozkład oksydacyjny.
W analizowanym okresie badawczym odnotowano po pierwszym roku doświadczenia największy wzrost zawartości frakcji odpornych na chemiczne utlenianie. Po II i III roku badań zwiększał się udział w składzie materii organicznej frakcji utlenialnych, a statystycznie potwierdzono istotny wzrost udziału tej frakcji między pierwszym a trzecim rokiem badań.
| do góry | streszczenia referatów | strona główna | program | organizatorzy i sponsorzy |